Analiza porealizacyjna nie jest nowym zagadnieniem w przebiegu procesu inwestycyjnego w naszym kraju, ale dotychczas opracowanie to stosowane było głównie dla inwestycji liniowych (infrastruktura drogowa i kolejowa).

Obecnie obserwowany wzrost popularności i znaczenia analizy porealizacyjnej związany jest przede wszystkim z koniecznością dokonywania końcowych rozliczeń kontraktów dofinansowywanych ze środków UE.

Analiza porealizacyjna, w polskich przepisach prawa umocowana jest m.in. w ustawie Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. 2008 Nr 25 poz. 150 ze zm.) oraz Ustawie o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. 2008 Nr 199 poz. 1227 ze zm.). Zgodnie z ww. aktami prawa pod pojęciem 'analizy porealizacyjnej' rozumie się studia i badania mające na celu porównanie ustaleń zawartych w raporcie o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko i w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, w szczególności ustaleń dotyczących przewidywanego charakteru i zakresu oddziaływania przedsięwzięcia oraz planowanych działań zapobiegawczych z rzeczywistym oddziaływaniem przedsięwzięcia na środowisko i działaniami podjętymi w celu jego ograniczenia.

W następstwie wymogów, jakie postawiono beneficjentom realizującym dofinansowywane inwestycje, zmianie uległ zarówno zakres, jak i cele jakim ma służyć ten dokument - analiza porealizacyjna zyskała znamiona audytu zewnętrznego. Analiza porealizacyjna jako audyt przeprowadzana jest na zlecenie Inwestora w celu upewnienia się co do prawdziwości i rzetelności realizacji przedsięwzięcia, w odniesieniu do przyjętych rozwiązań techniczno-technologicznych oraz organizacyjnych z zakresu:

• ochrony środowiska (weryfikacja prognozowanego oddziaływania na środowisko),

• procesu produkcji (ocena osiągnięcia planowanych parametrów technicznych i technologicznych instalacji określonych w Wymaganiach Zamawiającego i/lub dokumentach określających parametry rozliczenia Kontraktów dofinansowywanych przez UE).

Celem takiego audytu jest wyrażenie opinii na temat newralgicznych elementów przedsięwzięcia, w oparciu o przeprowadzone testy, analizy, badania i obserwacje. Analiza porealizacyjna (audyt) dzięki swojej rozbudowanej formule pozwala na m. in.:

•  sprawdzenie, czy założenia (cele) wyznaczone w projekcie przedsięwzięcia zostały osiągnięte,
•  sprawdzenie, czy eksploatacja przedsięwzięcia jest zgodna z zaakceptowanymi standardami, statusem czy praktykami,

•  ocena procedur kontrolnych celem stwierdzenia, czy przedmiot audytu także w przyszłości będzie odpowiadał uzgodnionym do stosowania wymaganiom,
•  identyfikacji błędów natury techniczno-technologicznej zrealizowanego zadania,
•  wskazanie praktycznych informacji, wytycznych wskazówek dla usprawnienia operacyjnego przedsięwzięcia i/lub możliwych do zastosowania działań naprawczych pozwalających na osiągnięcie zakładanych oczekiwań.

Poniżej zaprezentowano skrócony schemat przebiegu analizy porealizacyjnej – audytu:

‍